Ο Prof. Dr. Hermann Funk απαντά σε 10 ερωτήσεις επ' ευκαιρίας της κυκλοφορίας του ολοκαίνουριου "Das Leben".
του Βαγγέλη Κουκίδη
1. Η μάθηση και η διδασκαλία της γερμανικής γλώσσας είναι εδώ και δεκαετίες αντικείμενα συνδεδεμένα με το όνομά σας. Πότε και πως καταλάβατε ότι «αυτό είναι το πάθος μου, σ’ αυτό θέλω να αφιερώσω τη ζωή μου»;
Αφού σπούδασα Ιστορία και Αγγλικά για να γίνω καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τη δεκαετία του 70, είδα ότι δεν ήταν και τόσο εύκολο να βρω μια θέση σ’ ένα σχολείο. Ούτε για Ιστορικούς ήταν η αγορά εργασίας ιδιαίτερα μεγάλη. Παράλληλα υπήρχε μεγάλη ζήτηση για διδακτικό προσωπικό στην εκπαίδευση ενηλίκων για μετανάστες. Αφού είχα ξεκινήσει ως καθηγητής Αγγλικών, κατάλαβα ότι μ’ άρεσε σ’ αυτό το πλαίσιο να διδάσκω τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα. Μ’ ενδιέφερε όμως από την αρχή και η έρευνα σ’ αυτό τον τομέα. Η ερώτηση «Μπορεί κανείς αυτό, το οτιδήποτε, να το κάνει καλύτερα στο μάθημα;» μ’ απασχολεί μέχρι σήμερα.
2. Στην πορεία της καριέρας σας ασχοληθήκατε με πολλά και διαφορετικά αντικείμενα, αλλά σχεδόν πάντα ήταν ο παράγοντας του μαθήματος των Γερμανικών DaF/DaZ παρών. Ποια είναι ή και ήταν σ’ αυτό το πλαίσιο η αγαπημένη σας ασχολία και γιατί;
Ναι, αυτό ισχύει. Στην αρχή δίδασκα σε τόσο διαφορετικές ομάδες όπως σε Αμερικάνους στρατιώτες ή σε χτίστες σε επαγγελματικές σχολές στη Γερμανία. Σύντομα προστέθηκε η μετεκπαίδευση καθηγητών και καθηγητριών στα Γερμανικά ως δεύτερη γλώσσα στο Πανεπιστήμιο. Σ’ αυτό με βοήθησαν η κατάρτισή μου ως καθηγητής και η περίοδος της ειδικής πανεπιστημιακής άσκησής μου. Το 1998 δημιουργήσαμε στην πόλη Κάσσελ το πρώτο μεταπτυχιακό για τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα στο γερμανόφωνο χώρο και έτσι συστηματοποιήσαμε την εκπαίδευση καθηγητών/τριων Γερμανικών ως ξένη γλώσσα. Η «αγαπημένη μου ασχολία» είναι και παραμένει η εκπαίδευση και μετεκπαίδευση εκπαιδευτικών. Σ’ αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι διατηρούσα πάντα την επαφή μου με τα σχολεία και το μάθημα ακόμα και κατά τη διάρκεια της καθηγεσίας μου στην Ιένα.
3. Και με τι ασχολείστε αυτό τον καιρό κυρίως;
Στην αρχή του χειμερινού εξαμήνου 2019/2020 αποχώρησα από την πανεπιστημιακή μου έδρα. Μαζί με την Christina Kuhn συνεχίζουμε να διευθύνουμε το τμήμα για τη μελέτη και ανάπτυξη διδακτικών βιβλίων και υλικού (Arbeitsstelle für Lehrwerkforschung und Materialentwicklung ALM) στο Ινστιτούτο για τα Γερμανικά ως ξένη και ως δεύτερη γλώσσα (Institut für Deutsch als Fremd- und Zweitsprache & interkulturelle Studien) στην Ιένα. Παίρνω μέρος σε συνέδρια για καθηγητές Γερμανικών σε όλο τον κόσμο. Ως πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου των γερμανικών σχολείων του εξωτερικού (Wissenschaftlicher Beirat der Deutschen Auslandsschulen) έχω τη δυνατότητα, περισσότερο από παλιότερα, να επισκέπτομαι σχολεία και να παρακολουθώ το μάθημα˙ πριν μερικές βδομάδες ήμουν στην Κωνσταντινούπολη. Αυτή τη στιγμή δουλεύουμε με μια ομάδα του συμβουλίου πάνω στο «Gesamtkonzept Sprachliche Bildung», ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών, το οποίο θα δημοσιευθεί μέσα στο 2020.
4. Τα Γερμανικά ως ξένη και ως δεύτερη γλώσσα βιώνουν μια εντυπωσιακή περίοδο άνθησης. Ποια θα είναι, κατά τη γνώμη σας, τα επόμενα χρόνια η σημαντικότερη πρόκληση για τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα στο εξωτερικό και για Γερμανικά ως ξένη και ως δεύτερη γλώσσα στη Γερμανία;
Αντίθετα με όλες τις προβλέψεις, αυτή τη στιγμή μαθαίνουν περισσότεροι άνθρωποι Γερμανικά, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στη Γερμανία, απ’ ότι πριν πέντε χρόνια. Αυτό σχετίζεται κυρίως με τις μεταναστευτικές εξελίξεις και το νόμο περί μετανάστευσης. Κατά τόπους υπάρχει όμως και πτώση στη ζήτηση. Στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη έχουν εξαφανιστεί ως επί το πλείστον τα Γερμανικά ως πρώτη ξένη γλώσσα. Και στη δυτική Ευρώπη οι αριθμοί στα σχολεία δείχνουν πτώση. Αυτό συνδέεται εν μέρει με κοντόφθαλμες αποφάσεις των εθνικών Υπουργείων Παιδείας. Παραμένει μια πρόκληση να αναιρέσουμε την άποψη ότι τα Γερμανικά είναι δύσκολη γλώσσα. Πολλές φορές λείπει αυτή η αναφορά, όταν Γερμανοί δημοσιογράφοι γράφουν για τα Γερμανικά ως ξένη ή ως δεύτερη γλώσσα. Αυτό, βέβαια, λέει περισσότερα για τους δημοσιογράφους πάρα για τη γερμανική γλώσσα.
5. Είστε ένα πρόσωπο που πρόσφερε πολλά τόσο σε όσους διδάσκουν Γερμανικά όσο και σ’ αυτούς που μαθαίνουν, και συνεχίζετε ασταμάτητα. Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι σημαντικότερες απαιτήσεις για κάθε μια από τις δύο ομάδες των Γερμανικών ως ξένη και ως δεύτερη γλώσσα σήμερα;
Τα καθήκοντα των διδασκόντων των Γερμανικών ως ξένη και ως δεύτερη γλώσσα δεν διαφέρουν τόσο μεταξύ τους, όπως ισχυρίζονται κάποιοι συνάδελφοι. Το καλό μάθημα Γερμανικών από τη μία ως ξένη και από την άλλη ως δεύτερη γλώσσα έχει πολλές ομοιότητες. Σκοπός είναι να υπάρχουν επιτυχίες στο μάθημα και αυτές να τις βλέπουν οι διδασκόμενοι και να μπαίνουν σ’ έναν ενεργό και όχι σ’ έναν αντιδραστικό ρόλο. Ένα σημαντικό κομμάτι της εκπαίδευσης και της μετεκπαίδευσης είναι, και θα συνεχίσει να είναι, να προετοιμάζονται οι εκπαιδευτικοί για μια αποτελεσματική διαχείριση των ψηφιακών μέσων.
6. Μάθημα Γερμανικών και ψηφιοποίηση: εδώ ανήκετε από την αρχή στους πρωτοπόρους. Από τα (αναλογικά) βίντεο και τα ακουστικά, τους διαδραστικούς πίνακες, μέχρι τις εφαρμογές για κινητά για τους μαθητές/τριες και τις BYOD εφαρμογές. Φτάσαμε στo αποκορύφωμα; Πλησιάζουμε; Ή έχουμε να περιμένουμε πολλά ακόμα;
Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κάθε εποχή τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, για να μάθουν. Ξεκινώντας από δίσκους βινυλίου για εκπαιδευτικά βιβλία τη δεκαετία του '20 του προηγούμενου αιώνα, περνώντας σε μαγνητοταινία, κασέτα και βιντεοκασέτα, μέχρι στα ψηφιακά μέσα, τα οποία χρησιμοποιούνται εδώ και περίπου 20 χρόνια. Και πάντα υπήρχαν άλματα στην εξέλιξη: το γλωσσικό εργαστήρι, οι κασέτες, ο υπολογιστής, το διαδίκτυο. Το iPhone υπάρχει μόλις 12 χρόνια, τα τάμπλετ εδώ και 10 χρόνια. Θα υπάρξουν και άλλες εξελίξεις, τις οποίες αυτή τη στιγμή δύσκολα μπορούμε να προβλέψουμε, όπως δύσκολα μπορούσαμε να προβλέψουμε τις ποικίλες δυνατότητες των σύγχρονων «έξυπνων» κινητών. Τέτοιες εξελίξεις είναι κάτι συνεχόμενο και αυτό δεν θα αλλάξει ποτέ. Αυτό που μπορούμε να αναμένουμε, είναι ότι η λειτουργική επικοινωνία ιδίως στα επίπεδα Α1 και Α2, δηλαδή στους αρχάριους, θα αλλάξει πολύ λόγω των μεταφραστικών εφαρμογών που αναπτύσσονται ραγδαία. Ένα άλλο παράδειγμα: το να ρωτάει κανείς οδηγίες για το δρόμο γίνεται βασικά κάτι περιττό εξαιτίας των ψηφιακών συστημάτων βοήθειας GPS. Και τα ψώνια γίνονται ολοένα και περισσότερο μέσω διαδικτύου. Αρχίζουν να αλλάζουν τα θέματα και οι γλωσσικές και επικοινωνιακές ενέργειες στα βιβλία αρχαρίων και η γλωσσική διδασκαλία θα πρέπει κατά συνέπεια να αποκτήσει περισσότερο προσανατολισμό προς μια πιο ποιοτική γλώσσα. Όμως δεν ελαττωθεί η σημασία μιας πολύγλωσσης εκπαίδευσης. Προστίθενται καινούρια, αλλαγμένα και διευρυμένα καθήκοντα.
7. «Πρέπει να μάθω Γερμανικά» σε αντίθεση με «Θέλω να μάθω Γερμανικά». Πόσο μικρή είναι η δεύτερη ομάδα σε παγκόσμιο επίπεδο; Παίζει η όρεξη για μάθηση στη σημερινή κοινωνία ακόμα κάποιο ρόλο;
Το κίνητρο για να ασχοληθεί κάποιος με μια ξένη γλώσσα και έναν ξένο πολιτισμό είναι βασικά ένα μέρος της περιέργειας του ανθρώπου. Αγγλικά μαθαίνει κανείς συνήθως για λειτουργικούς λόγους και λιγότερο επειδή έχει όρεξη να γνωρίσει έναν άλλον πολιτισμό. Στη δεύτερη και τρίτη ξένη γλώσσα είναι διαφορετικά. Από έρευνες γνωρίζουμε όμως: ξένοι πολιτισμοί, ξένη μουσική και άνθρωποι από άλλους πολιτισμούς μπορεί να είναι σημαντικοί παράγοντες για το κίνητρο. Το «πρέπει να μάθω» δεν μας πάει πολύ παραπέρα. Η αύξηση των ενήλικων μαθητών είναι μια απόδειξη. Με αριθμούς είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε, αλλά το βλέπουμε στα τμήματα.
8. Ως συγγραφέας βιβλίων για τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα έχετε μεγάλο παρελθόν. Μπορείτε ένα από αυτά να το χαρακτηρίσετε ως «αγαπημένο βιβλίο», και γιατί;
Μου βάζετε δύσκολα. Με κάθε βιβλίο συνδεόταν καινούριες προκλήσεις και καινοτομίες. Το «Deutsch aktiv» ήταν το 1979 το πρώτο επικοινωνιακό βιβλίο προσανατολισμένο στην πράξη, το «Eurolingua Deutsch» τη δεκαετία του '90 συνεχίζει να είναι ως προς τα κείμενα το αγαπημένο μου βιβλίο. Πολλά από τα κείμενα και τραγούδια δυστυχώς δεν θα μπορούσαν σήμερα να χρησιμοποιηθούν εξαιτίας νομικών λόγων. Κανένα βιβλίο δεν ήταν τόσο καινοτόμο όπως το «studio d» του 2005: ένα βίντεο επιπέδου Α1, ένα ψηφιακό βιβλίο του καθηγητή με βάση δεδομένων και πλήρη αναζήτηση κειμένου και μια εκδοχή για διαδραστικό πίνακα ήταν τότε καινούρια και έγιναν το πρότυπο για άλλα εκπαιδευτικά βιβλία.
9. Το Φεβρουάριο του 2020 κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Cornelsen το καινούριο σας βιβλίο «Das Leben» το οποίο θεωρούμε διάδοχο της σειράς «studio d/21». Τι θα ξεχωρίζατε ως ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο νέο βιβλίο;
Αυτή τη στιγμή αρέσει σε αρκετούς εκδοτικούς οίκους να μιλάνε για μια «νέα γενιά βιβλίων» και για τη «νέα μάθηση». Εδώ εγώ είμαι πιο προσεκτικός. Εάν ένα βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί ότι ανήκει σε μια «νέα γενιά», θα φανεί σε βάθος χρόνου. Μια «νέα μάθηση» βασικά δεν υπάρχει. Το βιβλίο «Das Leben» σίγουρα θέτει νέα πρότυπα σχετικά με την ένταξη ψηφιακών μέσων στο μάθημα, τη σαφήνεια προφορικών ασκήσεων και σχετικά με την ποικιλόμορφη μελέτη της χώρας και του πολιτισμού ήδη από τα πρώτα μαθήματα. Σ’ αυτό προστίθεται μια επαγγελματική και πολύπλευρη ποικιλία από βίντεο που ενισχύεται από τη συνεργασία με την Deutsche Welle. Καταργούμε τον παραδοσιακό διαχωρισμό του λεξιλογίου από τη γραμματική προς όφελος μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, χρησιμοποιώντας το συνολικό έργο του DUDEN για μια συστηματική γλωσσική επεξεργασία. Φυσικά, περιμένουμε με αγωνία να δούμε πως θα αντιδράσουν οι μαθητές/τριες και οι εκπαιδευτικοί. Οι πρώτες αντιδράσεις των ειδικών του κλάδου ήταν πολύ θετικές.
10. Ποια συμβουλή θα δίνατε σ’ έναν άπειρο εκπαιδευτικό των Γερμανικών ως ξένη γλώσσα, ο οποίος βρίσκεται ακόμα στην αρχή της καριέρας του;
Η σημαντικότερη συμβουλή είναι μάλλον, να αποφεύγει τη μονομέρεια. Κλειστές, μονόπλευρες μέθοδοι όπως είναι η ακουστικό-προφορική προσέγγιση και κάποιες λεγόμενες «εναλλακτικές» μέθοδοι εξαφανίζονται γρήγορα, καθώς αγνοούν το πολύπλευρο δυναμικό μάθησης του ανθρώπου. Αυτό θα συμβεί και με κάποιες ψηφιακές εφαρμογές. Οι νέες και νέοι καθηγήτριες και καθηγητές πρέπει να επικοινωνούν με άλλους εκπαιδευτικούς, να παραμένουν ανοιχτοί απέναντι σε αλλαγές και να προσέχουν ακριβώς τι βοηθά τους μαθητές/τριες και τι τους αρέσει, να δοκιμάζουν καινούρια πράγματα – αυτή η αντίληψη είναι απόλυτα απαραίτητη για την προσωπική ανάπτυξη. Η εκπαίδευση και η μετεκπαίδευση μπορούν να συμβάλλουν σ’ αυτό.
Περισσότερα για τη συγγραφική ομάδα του "Das Leben"
Διδακτικές σειρές από τον Prof. Dr. Hermann Funk: Das Leben, studio [express], studio [21]
Φωτογραφία: Cornelsen/Michael Miethe
