Συνέντευξη-συζήτηση του Σπύρου Κουκίδη με τους γιους του Βαγγέλη και Νίκο με αφορμή τα εβδομηκοστά του γενέθλια.
του Νίκου και του Βαγγέλη Κουκίδη
1. Το 1979 ίδρυσες αυτό που κατά γενική ομολογία εξελίχθηκε στο καλύτερο φροντιστήριο Γερμανικών για ενήλικους στην Αθήνα. Πώς ξεκίνησαν όλα; Πώς ήταν τα πρώτα χρόνια; Πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα;
Την εποχή εκείνη το μόνο μέρος που προσέφερε αποκλειστικά και μόνο μαθήματα γερμανικών ήταν το ινστιτούτο Goethe. Το 1979 ξεκίνησαν ταυτόχρονα πέντε φροντιστήρια γερμανικών, ένα από αυτά ήταν το δικό μας και είναι το μόνο που έχει μείνει και μακροημερεύσει. Κατόπιν ανακάλυψαν τα γερμανικά οι διάφορες αλυσίδες ξένων γλωσσών και διάφορα, συνήθως πολυγλωσσικά, συνοικιακά φροντιστήρια. Η σημερινή κατάσταση είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Εμείς στα 40 χρόνια λειτουργίας μας μετακινηθήκαμε από την αρχική θέση, κοντά στην πλατεία Εξαρχείων, πρώτα στην οδό Λυκαβηττού, όπου κάποια χρόνια φθάσαμε να έχουμε πάνω από 1000 μαθητές, και κατόπιν στην οδό Ακαδημίας. Το επόμενο βήμα θα είναι ίσως η σταδιακή μετατροπή μέρους των μαθημάτων σε διαδικτυακά μαθήματα.
2. Ποιες ήταν οι αρχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε από την πρώτη στιγμή η λειτουργία του φροντιστηρίου;
Το πρώτο μας μέλημα ήταν να μην ανακατέψουμε παιδιά, εφήβους και ενήλικες σε ένα τμήμα, να προσφέρουμε δηλαδή σε κάθε ηλικιακή ομάδα τον κατάλληλο τύπο μαθήματος. Λόγω θέσης αποφασίσαμε να αφιερωθούμε αποκλειστικά στη διδασκαλία ενηλίκων, με την κατάλληλη μέθοδο, τον κατάλληλο ρυθμό, τα κατάλληλα διδακτικά βιβλία και – κυρίως – διδακτικό προσωπικό καλά εκπαιδευμένο και συντονισμένο. Πιστεύω ότι όλα αυτά μας βοήθησαν να ξεχωρίσουμε διαχρονικά, με μαθητές να μαθαίνουν τη γλώσσα πραγματικά καλά. Δεν ήταν ποτέ ο στόχος μας να έχουμε απλά πολλούς μαθητές, αλλά σε όσους έχουμε να τους προσφέρουμε το καλύτερο.
3. Δεν είσαι όμως μόνο δάσκαλος, αλλά και συγγραφέας. Το 1985 πρωτοκυκλοφόρησε η θρυλική πια «μπλε Γραμματική», το πρώτο βιβλίο των εκδόσεων „Praxis“. Ποιο σκεπτικό οδήγησε στην έκδοση αυτού του βιβλίου;
Ως συνέχεια των όσων προανέφερα, θα ήθελα να πω ότι εκείνη την εποχή, στο πέρασμα από την οπτικοακουστική στην επικοινωνιακή μέθοδο, οι κατάλληλες διδακτικές σειρές ήταν μετρημένες στα δάκτυλα και απουσίαζε εντελώς βοηθητικό υλικό γενικής χρήσης. Έτσι πάντρεψα το διδακτικό με το συγγραφικό ταλέντο – από μικρός ήδη μου άρεσε να γράφω – και δημιούργησα σχεδόν εξαρχής για τους μαθητές μας, με τα τότε πενιχρά τεχνικά μέσα, δακτυλογραφημένες και πολυγραφημένες σημειώσεις κολλεγιακού τύπου. Από εκεί και πέρα η έκδοση ενός βιβλίου γραμματικής για όλα τα επίπεδα ήταν θέμα χρόνου. Οι εκδόσεις «Praxis» πήραν το όνομά τους από ένα βιβλίο που εξασκεί τη θεωρία στην πράξη, δίνει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα και λύνει όλες τις απορίες του χρήστη, μια «Lernergrammatik» δηλαδή, όπως είναι ο τίτλος της έκδοσης σε γερμανική γλώσσα για τη διεθνή αγορά που κυκλοφόρησε πριν λίγα χρόνια. Η «Γερμανική Γραμματική και Συντακτικό», που κατά κοινή ομολογία συνεχίζει να είναι σημείο αναφοράς για οποιονδήποτε ασχολείται με τη γερμανική γλώσσα – διδάσκοντα ή διδασκόμενο – ήταν το πρώτο βήμα. Ακολούθησαν κάποια βιβλία λεξιλογίου, είδος επίσης εντελώς άγνωστο μέχρι τότε, και από εκεί και πέρα το ένα βιβλίο έφερνε το άλλο, με αποτέλεσμα οι εκδόσεις «Praxis» να μετακομίσουν σταδιακά από τα 25 τετραγωνικά του πρώτου γραφείου στα 120 στην οδό Αμερικής και – εδώ και 10 χρόνια – στα 500 στην οδό Ελασιδών στο Γκάζι.
4. Τι το πραγματικά καινούριο έφερε ο „Praxis“ στον κόσμο της διδασκαλίας των Γερμανικών ως ξένης γλώσσας;
Η ραγδαία αύξηση του αριθμού αυτών που μάθαιναν γερμανικά στη δεκαετία του ’90, σε συνδυασμό με την τάση ειδικά του Έλληνα μαθητή να κατοχυρώνει με επίσημο τρόπο το εκάστοτε επίπεδο γνώσεών του συμμετέχοντας σε εξετάσεις πιστοποιημένων φορέων, μας οδήγησε στη δημιουργία αντίστοιχων διδακτικών βιβλίων. Εδώ έγινε νομίζω, σε συνδυασμό με την καθιέρωση του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τις Ξένες Γλώσσες στις αρχές του 2000, η πιο αξιόλογη καινοτομία: Τα απλά βοηθήματα των πρώτων χρόνων εξελίχθηκαν σταδιακά σε μεθόδους διδασκαλίας. Το μοντέλο αυτό, ας το ονομάσουμε «Praxis-Konzept», που συνδυάζει την εξοικείωση με την εξέταση ευθύς εξαρχής με την εκ παραλλήλου κάλυψη και εξάσκηση της ύλης και στις τέσσερις δεξιότητες (Διαβάζω, Ακούω, Γράφω και Μιλώ) παγιώνοντας τις απαραίτητες γνώσεις γραμματικής και λεξιλογίου στο συγκεκριμένο επίπεδο, θεωρώ ότι είναι η πιο σημαντική συνεισφορά μας στον τομέα της διδασκαλίας των Γερμανικών ως ξένης γλώσσας.
5. Όλα αυτά τα χρόνια συνεργάστηκες με δύο μεγάλους γερμανικούς εκδοτικούς οίκους. Τι κρατάς από αυτές τις συνεργασίες;
Η μακροχρόνια συνεργασία με τις εκδόσεις Langenscheidt, που τερματίστηκε αναγκαστικά, όταν ο Langenscheidt χρεωκόπησε λόγω κακοδιαχείρισης – συμβαίνουν και στη Γερμανία αυτά – με δίδαξε πολλά σε όλους τους τομείς, ειδικά τα πρώτα χρόνια όπου εγώ δεν είχα ακόμα την κατοπινή εμπειρία. Ο κ. Herbert Bornebusch, που διηύθυνε αριστοτεχνικά το τμήμα «Γερμανικά ως ξένη γλώσσα», μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω πολλούς άξιους ανθρώπους, με πρώτο απ’ όλους τον καθηγητή Hermann Funk, με τον οποίο μοίρα καλή το έφερε να συναντηθούν επαγγελματικά πάλι οι δρόμοι μας – καθώς σε προσωπικό, φιλικό επίπεδο ήμασταν πάντα σε επαφή –, όταν πριν από 7 χρόνια ξεκινήσαμε τη συνεργασία με τις εκδόσεις Cornelsen. Η συνεργασία αυτή βρήκε τις εκδόσεις «Praxis» πιο ώριμες και εξελίσσεται σε αμοιβαία επωφελή βάση. Μας μαθαίνουν και τους μαθαίνουμε πράγματα, σε συνθήκες αλληλοεκτίμησης και αλληλοκατανόησης. Είναι πολύ ενδιαφέρον για εμάς να βλέπουμε πώς λειτουργεί ένα μεγαθήριο όπως ο Cornelsen, o μεγαλύτερος εκδοτικός όμιλος στην εκπαίδευση στη Γερμανία, και για εκείνους να βλέπουν με πόσο απλό κι ευέλικτο τρόπο εμείς αποφασίζουμε και μετουσιώνουμε τις ιδέες μας σε πράξη, εκμεταλλευόμενοι το μικρό μέγεθος της εταιρείας μας και την απόλυτη στόχευση με την ενασχόληση μόνο με ένα αντικείμενο, το DaF.
6. Από το 1979 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά στον κόσμο. Πώς βίωσες αυτές τις αλλαγές από καθαρά πρακτική άποψη;
Αναφέρεστε προφανώς στην τεχνολογική επανάσταση. Υπολογιστή το φροντιστήριο απέκτησε, αν θυμάμαι καλά, τον πέμπτο χρόνο λειτουργίας του. Για την πρώτη έκδοση της «μπλε» Γραμματικής χρησιμοποίησα ηλεκτρική γραφομηχανή – την πιο τέλεια της εποχής, με δυνατότητα να σβήνει τους τελευταίους 256 χαρακτήρες. Γεγονός είναι ότι η εκρηκτική πρόοδος στον τομέα της τεχνολογίας της πληροφόρησης μάς επιτρέπει πια να κάνουμε θαύματα, όχι μόνο στο καθαρά εκδοτικό κομμάτι, αλλά και στους τομείς του marketing και του management. Ευτυχώς βέβαια που έχω εσάς τους δυο από κοντά, και τη μητέρα σας στο δημιουργικό κομμάτι, να μου ανοίγετε τα μάτια και το δρόμο. Αυτό θα πει «οικογενειακή επιχείρηση».
7. Επί πολλά χρόνια υπήρξες διευθυντής του γερμανικού τμήματος σε δύο μεγάλα ιδιωτικά σχολεία. Πόσο διαφέρει η διδασκαλία παιδιών και εφήβων από τη διδασκαλία ενηλίκων;
Διαφέρει σε πολλά σημεία, ειδικά στις μικρές ηλικίες. Τα παιδιά αγαπούν το παιχνίδι και βρίσκουν πάντα κάτι διασκεδαστικό μέσα στο μάθημα, ενώ με τους ενήλικες έχεις πολύ πιο άμεση επαφή με την πραγματικότητά τους και δένεσαι σε άλλο επίπεδο, ακόμα και επί προσωπικού. Όσο συναρπαστικό είναι να διδάσκεις πρωτάκια, το ίδιο συναρπαστικό είναι να έχεις απέναντί σου αρχάριους εφήβους ή πολύ περισσότερο ενήλικους. Αν έχεις τους κατάλληλα εκπαιδευμένους καθηγητές/καθηγήτριες, χρησιμοποιείς τις κατάλληλες διδακτικές σειρές, έχεις προγραμματίσει σωστά το ρυθμό της διδασκαλίας και έχεις τα αυτιά και τα μάτια σου ανοικτά, τότε όλα θα πάνε καλά. Τα πάντα είναι θέμα σωστής προσέγγισης του αντικειμένου.
8. Ποιες αλλαγές πιστεύεις ότι θα φέρει το μέλλον στον τομέα της διδασκαλίας των ξένων γλωσσών και στο συνυφασμένο με τη διδασκαλία εκδοτικό τομέα;
Θεωρώντας αυτονοήτο ότι η τεχνολογική πρόοδος θα συνεχιστεί με αυξανόμενους ρυθμούς, μόνο μία πρόβλεψη τολμώ να κάνω: Η διδασκαλία θα γίνεται με όλο και πιο «έξυπνο» τρόπο. Το τυπωμένο διδακτικό βιβλίο θα είναι πάντα απαραίτητο, παίρνοντας συμπληρωματικά μορφές που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Απαραίτητοι θα είναι πάντα και οι διδάσκοντες, γιατί όποιος μαθαίνει χρειάζεται καθοδήγηση. Αν τώρα φθάσουμε στο σημείο να εμφυτεύονται οι γνώσεις ξένων γλωσσών, μαζί με τις υπόλοιπες γνώσεις, με ένα τσιπάκι στον εγκέφαλο, ας σκεφθούμε ποιος θα ετοιμάζει το περιεχόμενό τους. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της διδασκαλίας μιας ξένης γλώσσας παλιότερα περιορίζονταν από τις δυνατότητες των μέσων που είχαμε στη διάθεσή μας. Πλέον τα μέσα είναι απεριόριστα και πρέπει εμείς, οι διδάσκοντες, να είμαστε διπλά προσεκτικοί, να μην επαναπαυόμαστε θεωρώντας ότι τα επιπλέον μέσα αρκούν για μια εύκολη και ποιοτική επίτευξη του στόχου. Από τον άνθρωπο ξεκινά η γλώσσα και στον άνθρωπο καταλήγει, αυτό δε θα αλλάξει ποτέ.
9. Υπάρχουν μαθητές και συνεργάτες που θυμάσαι ακόμα και πιστεύεις ότι θα θυμάσαι για πάντα;
Φυσικά! Ονομαστικά βέβαια θα αναφέρω μόνο τη σύζυγό μου και μητέρα σας, Έλενα, την οποία είχα μαθήτρια την πρώτη χρονιά στο φροντιστήριο. Από εκεί και πέρα δεν έχει αρχή και τέλος, αν άρχιζα να σας διηγούμαι ιστορίες τύπου «όταν ήμουν δάσκαλος» θα καταντούσε όπως όταν αρχίζουν οι άντρες να αφηγούνται ιστορίες από τη στρατιωτική τους θητεία. Η δουλειά μου ευτυχώς μόνο μονότονη δεν υπήρξε όλα αυτά τα χρόνια. Χαίρομαι που εξακολουθώ να βλέπω τακτικά παλιούς μου μαθητές και μαθήτριες, συνεργάτες και συνεργάτιδες.
10. Τώρα πια έχουμε πάρει εμείς οι δύο το πηδάλιο του φροντιστηρίου και των εκδόσεων στα χέρια μας. Ποια συμβουλή έχεις να μας δώσεις;
Η μητέρα σας κι εγώ ώρες ώρες φθάνουμε από το να καμαρώνουμε στο να απορούμε για τον εκπληκτικά παραγωγικό τρόπο με το οποίο συνεργάζεστε, συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλο. Σαφώς αντιμετωπίζετε μια εποχή η οποία δεν έχει μόνο περισσότερες ευκαιρίες από όσες είχαμε πριν 20, 30 χρόνια, αλλά και περισσότερες προκλήσεις – και περισσότερες παγίδες. Κάνετε πολύ σωστά που προσπαθείτε και είστε πρωτοπόροι σε πολλά πράγματα, και χαίρομαι που ταυτόχρονα μένετε πιστοί στην κοσμοθεωρία πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ό,τι κάνουμε: ποιότητα άνευ συμβιβασμών. Η συμβουλή λοιπόν είναι μία και μοναδική: Συνεχίστε να προσφέρετε στο κοινό καινοτόμες λύσεις, απολαμβάνοντας αυτό που κάνετε. Το ταξίδι αυτό θα σας ανταμοίβει καθημερινά.
