Δωρεάν αποστολή εντός Ελλάδας για αγορές άνω των € 20
Οι Kollokationen (έτσι ονομάζονται μη ιδιωματικοί ή ελάχιστα ιδιωματικοί συνδυασμοί λέξεων), αν και εμφανίζονται συνεχώς στη γλώσσα, συχνά αντιμετωπίζονται στo μάθημα των Γερμανικών ως ξένη/δεύτερη γλώσσα ως περιθωριακό φαινόμενο. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει, επειδή η εκμάθηση των Kollokationen συνδέεται στενά με έναν γενικότερα πιο σίγουρο χειρισμό της γλώσσας.
της Jorina Grünewald
Η εκμάθηση λεξιλογίου αποτελεί κεντρικό στοιχείο στο μάθημα των Γερμανικών. Ωστόσο, πολύ συχνά περιορίζεται στην εκμάθηση μεμονωμένων λέξεων: Μια λέξη της γλώσσας-στόχου μεταφράζεται στη γλώσσα-πηγή και ο μαθητής μαθαίνει συμπληρωματικά το άρθρο και τον τύπο του πληθυντικού αριθμού για τα ουσιαστικά και τον παρατατικό και παρακείμενο (δηλαδή τους αρχικούς χρόνους) για τα ανώμαλα ρήματα. Η εκμάθηση μεμονωμένων λέξεων με τις γραμματικές τους ιδιαιτερότητες είναι σίγουρα δικαιολογημένη. Μαθαίνοντας όμως μόνο μεμονωμένες λέξεις, ξεχνάμε κάτι σημαντικό, ότι δηλαδή πολύ σπάνια μιλάμε με μεμονωμένες λέξεις. Το γεγονός ότι οι λέξεις συνδυάζονται συνεχώς μεταξύ τους μοιάζει με την πρώτη ματιά με μια κοινότυπη διαπίστωση. Αλλά με μια πιο προσεκτική εξέταση γίνεται σαφές ότι οι μαθητές συχνά κάνουν λάθη ακριβώς όταν καλούνται να συνδυάσουν λέξεις. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συνδυασμοί των λέξεων δεν είναι τόσο ελεύθεροι όσο θα περίμενε κανείς. Επιπλέον, το ερώτημα «ποιες λέξεις μπορούν να συνδυαστούν;» αποτελεί ένα γλωσσικό ζήτημα, δηλαδή η αυτολεξεί μεταφορά νοημάτων από τη μία γλώσσα στην άλλη δεν είναι πάντα δυνατή. Επομένως αξίζει να ρίξει κανείς μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτούς τους συνδυασμούς λέξεων - γνωστούς και ως Kollokationen.
Οι Kollokationen είναι σταθεροί συνδυασμοί λέξεων που αποτελούνται από τουλάχιστον δύο λέξεις που εμφανίζονται συχνά μαζί και οι οποίες μαζί σχηματίζουν μια σημασιολογική μονάδα. Συχνά περνούν απαρατήρητοι επειδή είναι εύκολα κατανοητοί. Η κατανόηση μιας πρότασης όπως Ich mache gern Fotos δεν θα πρέπει να προκαλεί δυσκολία στους περισσότερους μαθητές στο επίπεδο Α1. Η δυσκολία για τους μαθητές της ξένης γλώσσας έγκειται στην παραγωγή αυτών των συνδυασμών. Λανθασμένες εκφράσεις όπως Ich nehme gern Fotos, δείχνουν ότι η προσληπτική ικανότητα κατά την εκμάθηση της γλώσσας δεν οδηγεί αυτόματα στη σωστή παραγωγική χρήση των Kollokationen. Μια λανθασμένη έκφραση οφείλεται συχνά στη μητρική γλώσσα ή σε άλλες ξένες γλώσσες που έχουν ήδη διδαχθεί (κυρίως τα Αγγλικά). Αυτές συχνά «επεμβαίνουν» στο σχηματισμό των συνδυασμών λέξεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό δεν γίνεται αντιληπτό, διότι σε ορισμένες Kollokationen υπάρχει η λεγόμενη πλήρης ισοδυναμία, δηλαδή είναι δυνατή η αυτολεξί μετάφραση (π.χ. Gitarre spielen = παίζω κιθάρα). Συχνά, ωστόσο, αυτό δεν λειτουργεί. Τότε το hohes Alter γίνεται „großes Alter“ (μεγάλη ηλικία) και οι αποφάσεις δεν λαμβάνοναι πλέον, αλλά «παίρνονται» ή «γίνονται» (παίρνω μία απόφαση / to take/make a decision). Η αυτολεξί μεταφορά μπορεί – ακόμα και αν δε συμβαίνει συχνά - να οδηγήσει ακόμη και σε παρεξηγήσεις. Αν κάποιος μεταφράσει το ελληνικό δίνω ένα μάθημα αυτολεξί στα Γερμανικά, ξαφνικά δεν θα έδινε εξετάσεις (eine Prüfung ablegen), αλλά θα παρέδιδε μάθημα (einen Unterricht geben), δηλαδή θα δίδασκε.
Η γλωσσική σύγκριση αναδεικνύει επίσης την αλληλεπίδραση μεταξύ γραμματικής και λεξιλογίου. Όσον αφορά τις Kollokationen, γίνεται για άλλη μια φορά σαφές ότι το λεξιλόγιο και η γραμματική δεν είναι θεματικές περιοχές που μπορούν να διαχωριστούν σαφώς η μία από την άλλη (βλ. επίσης το άρθρο για τη θέση της γραμματικής στο πλαίσιο της σύγχρονης διδασκαλίας της γερμανικής γλώσσας). Αν συγκρίνει κανείς, για παράδειγμα, τη γερμανική έκφραση die Zahl steigt an και την ελληνική μετάφραση ο αριθμός αυξάνεται, γίνεται σαφές ότι το ρήμα στη γερμανική έκφραση είναι στην ενεργητική φωνή, ενώ στην ελληνική απόδοση είναι στην παθητική φωνή. Η σύγκριση του eine Rolle spielen και του παίζει ρόλο καθιστά σαφές ότι αυτό το παράδειγμα παρουσιάζει θεωρητικά μόνο μια πλήρη ισοδυναμία, δεδομένου ότι η γερμανική Kollokation πρέπει να συνοδεύεται από το άρθρο, ενώ αυτό στα ελληνικά παραλείπεται. Θα μπορούσαμε να δώσουμε πολλά περισσότερα παραδείγματα, επειδή οι Kollokationen συναντώνται πολύ συχνά, τόσο στην καθημερινή γλώσσα όσο και στην ειδική ορολογία.
Παρά τη συχνή εμφάνιση των Kollokationen και την τάση τους να οδηγούν σε λάθη, συχνά δεν τους δίνεται η σημασία που πραγματικά τους αξίζει. Σε αντίθεση με άλλους γλωσσολογικούς όρους, οι Kollokationen είναι ένας όρος που θεματοποιείται ελάχιστα στο μάθημα των Γερμανικών. Βέβαια, δεν αγνοούνται εντελώς. Οι συνδυασμοί ουσιαστικών-ρημάτων και ιδιαίτερα οι σχηματισμοί με „Funktionsverben”, δηλαδή ρήματα που απλώς συνοδεύουν ένα ουσιαστικό το οποίο είναι ο φορέας της βασικής πληροφορίας της πρότασης, π.χ. Anzeige erstatten = anzeigen (υποβάλλω μήνυση = μηνύω), λαμβάνονται υπόψη σε πολλά διδακτικά εγχειρίδια και έτσι σίγουρα βρίσκουν το δρόμο τους στο μάθημα. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι οι Kollokationen δεν συνδέονται πάντοτε με ένα ρήμα. Παραδείγματα όπως «οξεία κριτική», «χαρακτηριστικά υψηλός» ή «προοπτική επιτυχίας» („scharfe Kritik“, „signifikant hoch“, „Aussicht auf Erfolg“) δείχνουν ότι ο συνδυασμός λέξεων αφορά και άλλα μέρη του λόγου.
Τι σημαίνουν λοιπόν τα ειδικά χαρακτηριστικά των Kollokationen που αναφέραμε για τη διδασκαλία των Γερμανικών; Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να επιτευχθεί μια επίγνωση για την ύπαρξη αυτών. Οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν ότι υπάρχουν σταθεροί συνδυασμοί λέξεων που μπορούν να μάθουν όπως μαθαίνουν το λεξιλόγιο. Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουν ότι η κατανόηση των Kollokationen δεν οδηγεί αυτόματα στη σωστή χρήση τους. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να ξεκινήσει από πολύ νωρίς. Ένα παράδειγμα όπως το «βγάζω μια φωτογραφία» („ein Foto machen“) καθιστά σαφές ότι η διδασκαλία των Kollokationen είναι δυνατή ήδη από το επίπεδο Α1. Στα υψηλότερα επίπεδα, η χρήση τους θα πρέπει να αυξάνεται συνεχώς, δεδομένου ότι είναι απαραίτητη για τον ακριβέστερο τρόπο έκφρασης που απαιτείται σε αυτά τα επίπεδα. Δεδομένου ότι οι ιδιαιτερότητες γίνονται κατανοητές κυρίως μέσω της γλωσσικής σύγκρισης, δεν πρέπει να φοβάται κανείς να χρησιμοποιήσει τη μητρική γλώσσα των μαθητών στις επεξηγήσεις του σε γλωσσικά ομοιογενείς τάξεις. Τα κείμενα που διαβάζονται ή ακούγονται στην τάξη είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για την διδασκαλία των Kollokationen. Για παράδειγμα, όταν οι μαθητές ρωτούν τη σημασία μιας λέξης, ο δάσκαλος / η δασκάλα μπορεί αμέσως να επισημάνει ότι η λέξη δεν είναι μόνη της, αλλά σε συνδυασμό με μια άλλη λέξη. Εδώ είναι επίσης μια καλή ιδέα να συμπληρωθεί η τυπική αναφορά της λέξης στον πίνακα με μια φράση που έχει εμφανιστεί στο κείμενο, για παράδειγμα:
der Kontakt,-e
neue Kontakte knüpfen
Kollokationen θα συναντήσετε σε κάθε κείμενο. Επειδή συχνά γίνονται αμέσως αντιληπτές από τα συμφραζόμενα και, ως εκ τούτου, είναι εύκολο να τις προσπεράσει κανείς, παραβλέπονται εύκολα. Αξίζει να τις καταστήσετε ορατές στους μαθητές / στις μαθήτριες. Αυτές οι «συνδεδεμένες» λέξεις που μαθαίνονται ως συνδυασμοί μπορούν να ανακληθούν και να χρησιμοποιηθούν κατά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου. Οι μαθητές/μαθήτριες θα νιώθουν έτσι σίγουρα μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στη γλωσσική τους παραγωγή, είτε γραπτά είτε προφορικά.
Immer mehr, immer besser!
Η ενεργοποίηση λογαριασμού «καθηγητή/τριας» γίνεται εντός 1 ημέρας, αφού διασταυρωθούν τα στοιχεία σας με το πελατολόγιό μας. Εάν δεν μας έχετε ήδη στείλει άδεια διδασκαλίας ή πτυχίο Γερμανικής φιλολογίας, κάντε το upload εδώ ή στείλτε το στο info@praxis.gr
Ακόμα, εγγραφείτε στο Νewsletter για να ενημερώνεστε για νέες κυκλοφορίες, ειδικές προσφορές, Webinare, εκδηλώσεις και σημαντικά νέα για τη δουλειά σας ως καθηγητής/τρια.
Η ενεργοποίηση λογαριασμού «Κέντρου ξένων γλωσσών» γίνεται εντός 1 ημέρας και αφού διασταυρωθούν τα στοιχεία σας με το πελατολόγιό μας.
Ακόμα, εγγραφείτε στο Νewsletter για να ενημερώνεστε για νέες κυκλοφορίες, ειδικές προσφορές, Webinare, εκδηλώσεις και σημαντικά νέα για το μάθημα των Γερμανικών.
